Belgische en Indische astronomen vierden hun succesvolle samenwerking tijdens hun derde studiebijeenkomst
Na een bestaan van bijna 9 jaar vierde het Belgo-Indisch netwerk voor astronomie en astrofysica (BINA) op 21 maart 2023 een nieuwe mijlpaal met de inhuldiging van de Internationale Vloeibare Spiegeltelescoop (ILMT; in het Engels : International Liquid Mirror Telescope), gevestigd in het Devasthal Observatorium in het noorden van India. Deze gebeurtenis werd gevolgd door de derde studiebijeenkomst van BINA op 22-24 maart 2023, in Bhimtal, India. Verschillende wetenschappers van de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB), waaronder Dr. Peter De Cat (de Belgische hoofdonderzoeker van BINA), zijn betrokken sinds de oprichting van dit netwerk. Deze internationale bijeenkomst was een gelegenheid voor de leden van BINA om het wetenschappelijk draagwijdte van de Indo-Belgische samenwerking in de schijnwerpers te zetten.
Het Belgo-Indisch netwerk voor astronomie en astrofysica
Figuur 1: Peter De Cat (links; Belgische hoofdonderzoeker van BINA) en Santosh Joshi (rechts; Indische hoofderzoeker van BINA).
BINA is een netwerk dat gezamenlijk ruimteonderzoek tussen Belgische en Indiase instituten bevordert. Het initiatief voor deze bilaterale samenwerking werd in 2014 genomen door Dr. Peter De Cat van de KSB, de Belgische hoofdonderzoeker van BINA, en Dr. Santosh Joshi van ARIES (Aryabhatta onderzoeksinstituut voor observatiewetenschappen; in het Engels: Aryabhatta Research Institute of Observational Sciences), de Indiase hoofdonderzoeker van BINA (zie Figuur 1). De stimulans voor dit project is te vinden in het Devasthal Observatorium van ARIES in Nainital, Uttarakhand, waar twee Indo-Belgische telescopen staan: de DOT (optische telescoop van Devasthal; in het Engels : Devasthal Optical Telescope) met een grootte van 3.6 meter en de onlangs ingehuldigde ILMT met een grootte van 4 meter (zie Figuur 2). Zij worden “Indo-Belgisch” genoemd omdat zij zich in India bevinden maar gebouwd zijn door AMOS (geavanceerde mechanische en optische systemen; in het Engels : Advanced Mechanical and Optical Systems) en CSL (ruimtecentrum van Luik; in het Frans : Centre Spatial de Liège) in België. Het oorspronkelijke doel van BINA was om optimaal gebruik te maken van deze telescopen, gaande van het uitwisselen van ervaring in de ontwikkeling van instrumenten tot de gezamenlijke wetenschappelijke uitbating van hun waarnemingen.
Figuur 2: De Devasthal Optische Telescoop (links) heeft een conventionele glazen spiegel met een diameter van 3,6 meter, terwijl de International Liquid Mirror Telescope (rechts) een zenitale telescoop is met een spiegel met een diameter van 4 meter die bestaat uit een dunne laag vloeibaar kwik.
“België heeft veel ervaring opgedaan met de ontwikkeling van geavanceerde instrumenten voor de Mercator-telescoop op het Canarische eiland La Palma in Spanje. Door onze krachten te bundelen wordt het gemakkelijker om de DOT uit te rusten met gelijkaardige instrumenten van dezelfde kwaliteit. Aangezien de DOT veel groter is, kunnen we onze lopende projecten uitbreiden naar zwakkere objecten en nieuwe wetenschappelijke doelen nastreven,” legt Peter De Cat uit. BINA verenigt 14 Indiase en 7 Belgische partnerinstituten (zie figuur 3) en is in de loop der jaren een gevestigde waarde geworden binnen de astronomische gemeen- schappen van beide landen.
Figuur 3: Het logo voor de 3de BINA workshop. De grote stippen op de kaarten van België en India stellen de locatie van de instituten van de hoofdonderzoekers voor. Ze zijn met elkaar verbonden, wat de bilaterale samenwerking symboliseert, en met kleinere stippen, die de andere partnerinstituten voorstellen.
Activiteiten van het netwerk
Sinds 2014 wordt BINA voortdurend ondersteund door BELSPO (Federaal Wetenschapsbeleid; in het Engels : Belgian Science Policy) in België en DST (Internationale Divisie, Departement Wetenschap en Technologie; in het Engels: International Division, Department of Science and Technology) in India die financiering voorzien voor werkbezoeken (in beide richtingen) en de organisatie van studiebijeenkomsten. Inmiddels hebben er drie BINA studiebijeenkomsten plaatsgevonden. De eerste bijeenkomst, “Instrumentatie en wetenschap met de 3.6-m DOT en 4.0-m ILMT”, werd in 2016 door ARIES georganiseerd in Nainital (India). “Het was de eerste keer dat Peter De Cat en ik elkaar persoonlijk ontmoetten”, herinnert Santosh Joshi zich. Tijdens deze bijeenkomst lag de nadruk op het voorstellen van lopende projecten in beide landen en de eerste generatie wetenschappelijke instrumenten voor de DOT. “Het stelde ons in staat om synergieën te vinden tussen onze wetenschappelijke interesses en om nieuwe initiatieven te bespreken die gebaseerd kunnen worden op toekomstige waarnemingen met de Indo-Belgische telescopen”, vervolgt Santosh Joshi.
De tweede studiebijeenkomst, “BINA als groeiende internationale samenwerking”, werd in 2018 door de KSB georganiseerd in Brussel (België). De eerste resultaten op basis van waarnemingen bekomen met de DOT werden besproken. “We realiseerden ons dat de Indo-Belgische samenwerking veel verder kan gaan dan het gezamenlijke gebruik van de Indo-Belgische telescopen en het mogelijk maakt om toegang te hebben tot andere bestaande telescopen en instrumenten via de partnerinstituten. Dit is een win-winsituatie voor de astronomische gemeenschappen van beide landen”, aldus Peter De Cat.
Uitbreiding van de wetenschappelijke reikwijdte van de samenwerking
Nadat de ILMT in april 2022 het eerste licht ontving, werd deze nieuwe telescoop op 21 maart 2023 ingehuldigd, een evenement dat door verschillende wetenschappers van de KSB werd bijgewoond. Dr. Ronald Van der Linden, algemeen directeur van de KSB, heeft bijgedragen aan de inhuldiging als vertegenwoordiger van ons instituut. De wetenschappelijke exploitatie van ILMT gaat binnenkort van start, waardoor de Indo-Belgische samenwerking op volle toeren zal kunnen draaien. De derde BINA studiebijeenkomst, “De wetenschappelijk capaciteit van de Indo-Belgische samenwerking”, vond plaats op de Bhimtal Campus van de Graphic Era Hill University op 22-24 maart 2023 en werd georganiseerd door ARIES. “Aanvankelijk lag de nadruk van BINA op observationele astronomie met de Indo-Belgische telescopen. Maar nu beschouwen we BINA als een instrument om alle soorten wetenschappelijke samenwerking in de ruimtewetenschappen tussen Belgische en Indische collega’s te stimuleren”, zegt Peter De Cat. Dit wordt weerspiegeld in het wetenschappelijke programma van de bijeenkomst die gewijd was aan de fysica van een groot aantal hemelobjecten (objecten uit ons zonnestelsel, exoplaneten, dubbelsterren, clusters, stervormingsgebieden, massieve sterren, compacte objecten, transiënten en extragalactische objecten) en verschillende aspecten van de zon.
Figuur 4: Poster voor de derde BINA-workshop.
Als bijkomend onderdeel van de bijeenkomst werden er 14 populaire lezingen gegeven door leden van BINA aan jonge studenten in nabijgelegen scholen, hogescholen en universiteiten. “Als wetenschappers is het onze verantwoordelijkheid om aan studenten en het grote publiek uit te leggen wat we doen. Dat is de reden waarom we een speciaal programma vol met sensibiliseringsactiviteiten hebben voorzien”, voegt Santosh Joshi eraan toe.
De BINA-samenwerking heeft de Indo-Belgische waarneemmogelijkheiden in India versterkt met de voltooiing van de DOT en ILMT, de grootste optische telescopen in India. “De output van deze samenwerking is lovenswaardig, zowel wat betreft wetenschappelijke publicaties als de opleiding van personeel voor de volgende generatie. Het moet in de toekomst sterk worden aangemoedigd, aangezien het noodzakelijke grondwerk in de afgelopen tien jaar is voorbereid, met name na de oprichting van BINA in 2014″, aldus prof. Ram Sagar, voormalig directeur van ARIES.