Brexit 1.0: wetenschappers ontdekken hoe Engeland zich voor het eerst afsplitste van het Europese vasteland
Geologen en geofysici van de Koninklijke Sterrenwacht van België en de Universiteit Gent, in samenwerking met Britse en Franse collega’s, publiceren op dinsdag 4 april 2017 in Nature Communications de aanwijzingen over hoe Engeland zich reeds ca. 450,000 jaar geleden. voor het eerst afsplitste van het Europese vasteland. Dit proces, dat in twee fasen verliep, is veroorzaakt door water dat zich uit een smeltwatermeer stortte, gevolgd door een catastrofale zondvloed. Volgens Professor Sanjeev Gupta, verbonden aan het Imperial College te London “zonder die dramatische doorbraak van de landbrug zou Engeland nog steeds deel uitmaken van Europa. Dit is Brexit 1.0 – de Brexit waar niemand voor gestemd heeft.”
Artistieke impressie van de landbrug die Engeland met Frankrijk verbond. Dit is een illustratie van hoe de landbrug tussen Engeland en Frankrijk eruit gezien kan hebben voor de vorming van de Straat van Dover. De voorgrond is waar vandaag de haven van Calais zich bevindt en in de verte is Engeland. Water uit het smeltwatermeer, in wat later de zuidelijke Noordzee zal worden, stort zich over de landbrug via grote watervallen. Dit is het begin van de afscheiding van Engeland van het Europese vasteland. (Credit: Imperial College London/Chase Stone)
De Straat van Dover 500 000 jaar geleden
Bijna 500,000 jaar geleden, toen de Aarde zich in een warmere periode tussen twee ijstijden bevond, waren Engeland en Europa met elkaar verbonden via een landbrug. Deze bestond uit krijtrotsen, zoals we die nu nog kennen in Engeland (de klippen van Dover) en in Frankrijk (Cap Blanc Nez).
Tijdens de daaropvolgende ijstijd, ongeveer 450,000 jaar geleden, daalde de zeespiegel en stond die ongeveer 100 m lager dan vandaag. Het Kanaal lag volledig droog. Het was een bevroren toendra-gebied, doorsneden door een paar rivieren. Tijdens deze ijstijd groeiden de ijskappen van Noord Engeland en Scandinavië sterk aan tot ze zich uitstrekten over het volledige noordelijke deel van de Noordzee.
Het smeltwater van deze ijskap en het water aangebracht door de rivieren vanuit Europa en Oost Engeland kon niet wegstromen naar het Noorden, waar de ijskap een dam vormde, en ook niet naar het Zuiden, waar de landbrug tussen Engeland en Frankrijk ook een dam vormde. Er ontstond dus een groot smeltwatermeer. Het water in dit meer bleef stijgen tot het over de landbrug kon beginnen stromen en zich in het Kanaal kon storten. Dit proces zorgde ervoor dat de landbrug weggeërodeerd werd, dat de verbinding tussen Engeland en het Europese vasteland vernield werd en dat de Straat van Dover gevormd werd. De afscheiding was vanaf dan een feit.
Bathymetrische kaart van de Straat van Dover, waarop een prominente vallei te zien is uitgeschuurd in het centrale deel van de Straat. Merk op dat er nog zwakke sporen te zien zijn van de landbrug (Credit: Imperial College London).
Een proces in twee fasen
Dat de afscheiding zich ongeveer op deze manier zou kunnen hebben volbracht werd reeds meer dan 100 jaar geleden gepostuleerd, maar tot op vandaag waren er geen concrete bewijzen om die hypothese te bevestigen. De onderzoekers zijn er nu in geslaagd om bewijzen te vinden die aantonen dat het proces van afscheiding in twee fasen plaatsvond. In een eerste fase stortte het water uit het smeltwatermeer zich langs grote watervallen in het lager gelegen Kanaal. Deze watervallen schuurden diepe holten uit aan de voet van de landbrug, aan de kant van het Kanaal.
In een tweede fase, nadat na verloop van tijd de landbrug verzwakt was door erosie door de watervallen, stortte de landbrug uiteindelijk in en stroomde het water op een catastrofale wijze uit in het Kanaal, waar het een netwerk van valleien uitschuurde in wat een ware zondvloed moet geweest zijn.
De Belgische bijdrage
3-D perspektief zicht op een stroomversnelling in de vallei uitgeschuurd in het centrale deel van de Straat van Dover. Merk dat er kleine uitschuringsholtes voorkomen aan de basis van de stroomversnelling. Deze gegevens zijn een aanwijzing dat de uitschuring gebeurde door middel van een zeer sterke stroming (Credit: Imperial College London).
De onderzoekers van de dienst Seismologie-Gravimetrie van de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB), in samenwerking met UGent, waren van bij de aanvang bij het onderzoek betrokken omdat ze de breuklijn wensten op te sporen die verantwoordelijk is voor één van de grootste historische aardbevingen (geschat op 6 op de schaal van Richter) in het gebied. Deze aardbeving gebeurde in 1580 en veroorzaakte zware schade aan beide kanten van het Kanaal (Calais en Dover), wat erop wijst dat het epicentrum zich in het Kanaal bevond.
Op basis van de nieuwe gegevens werd inderdaad een actieve breuklijn ontdekt die mogelijk de aardbeving van 1580 heeft veroorzaakt, maar deze bleek minder actief dan verwacht. De belangrijkste aanwijzing hiervoor ligt erin dat de breuk afgesneden wordt door de diep uitgeschuurde geulen, hetgeen suggereert dat er nagenoeg geen verplaatsing meer heeft plaatsgevonden langsheen de breuk gedurende de laatste 450,000 jaar. Het zijn precies deze geulen die het onderzoek naar de opening van de Straat van Dover in een stroomversnelling gebracht hebben.
Dr. Thierry Camelbeeck en Dr. Kris Vanneste, beiden verbonden aan de Koninklijke Sterrenwacht en tevens mede-auteurs van het artikel, zeggen hierover: “Dit is een heel mooi voorbeeld van hoe wetenschappelijk onderzoek soms tot onverwachte resultaten kan leiden, en ook van hoe de kruisbestuiving tussen verschillende wetenschappelijke disciplines opeens tot nieuwe inzichten kan leiden”.
Geofysische gegevens waarop een doorsnede doorheen de ondergrond van de Straat van Dover te zien is. De doorsnede toont een diepe depressie uitgeschuurd in het omliggende gesteente (Fosse A). Deze is ca. 500 m in diameter en opgevuld met sediment. Deze depressie wordt geïnterpreteerd als een oude uitschuringsholte. Het beeld heeft een verticale overdrijving van 7x (Credit: Koninklijke Sterrenwacht van België/Universiteit Gent).
“Dit is Brexit 1.0”
Professor Sanjeev Gupta, de hoofd-auteur van het artikel en verbonden aan het Imperial College te London, concludeert: “De doorbraak van deze landbrug tussen Dover en Calais is ontegensprekelijk één van de belangrijkste gebeurtenissen in de geschiedenis van Engeland, die heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de identiteit van deze eilandstaat. Toen de ijstijd ten einde liep en de zeespiegel terug steeg en het Kanaal en de Straat van Dover terug door de zee overspoeld werd, verloor Engeland zijn fysieke verbinding met het vasteland voorgoed. Zonder die dramatische doorbraak van de landbrug zou Engeland nog steeds deel uitmaken van Europa. Dit is Brexit 1.0 – de Brexit waar niemand voor gestemd heeft.”
De preciese chronologie is nog niet gekend
De onderzoekers beschikken nu wel over aanwijzingen voor hoe de afscheiding is tot stand gekomen, maar nog niet over wanneer dat precies gebeurd is. In een volgende fase willen ze daarom door middel van boringen monsters nemen van de sedimenten die de uitschuringsholten opvullen. Analyse van deze monsters moet dan toelaten de ouderdom van de uitschuring en van de opvulling van de holten te bepalen, alsook te achterhalen waar de sedimenten vandaan komen. Dit zal echter een flinke uitdaging worden… omdat het nemen van boringen in de Straat van Dover verre van evident is, gezien de sterke getijdestromingen die er heersen en het intensieve verkeer in de drukst bevaren zeeroute ter wereld.
Credits
Het onderzoek werd uitgevoerd door Imperial College London, in samenwerking met de Universiteit Gent en de Koninklijke Sterrenwacht van België, CNRS, de Universiteit van Lille, de Universiteit van West Bretagne, en Top-Hole Studies Ltd, UK.
Dit persbericht is een vrije vertaling (door Marc De Batist van de UGent, met aanvullingen door Kris Vanneste van de KSB) van het persbericht opgemaakt door Colin Smith, Imperial Collega London.
Referentie
Dit onderzoek werd beschreven in een artikel verschenen in het tijdschrift Nature Communications onder de titel: Gupta S. et al., « Two-stage opening of the Dover Strait and the origin of island Britain », Nat. Commun. 8, 15101 doi: 10.1038/ncomms15101 (2017). http://www.nature.com/articles/ncomms15101
Contact Koninklijke Sterrenwacht van België:
Prof. Dr. Thierry Camelbeeck (FR)
thierry.camelbeeck@oma.be
Tel. 02/3730252 of 0483/744683
Dr. Kris Vanneste (NL)
kris.vanneste@oma.be
Tel. 02/3730280 of 0473-499229
Contact Universiteit Gent:
Prof. Dr. Marc De Batist (NL)
Marc.DeBatist@UGent.be
Tel: 09-2644587 of 0497-432434
David Garcia Moreno (EN)
David.GarciaMoreno@UGent.be